معرفی و مقایسه ی سه روش اندازه گیری موارد در سرم و یا پلاسمای خون

1. ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay)

الایزا یکی از متداول‌ترین روش‌های ایمنی‌سنجی است که برای تشخیص آنتی‌ژن‌ها یا آنتی‌بادی‌ها در مایعات بدن (مثل سرم، پلاسما، ادرار) استفاده می‌شود.

• مکانیزم: آنتی‌بادی یا آنتی‌ژن به یک سطح جامد (معمولاً میکروپلیت) متصل شده و آنتی‌بادی آنزیم‌دار به آن متصل می‌شود. با افزودن سوبسترا، آنزیم یک واکنش رنگی ایجاد می‌کند که با دستگاه Reader خوانده می‌شود.

• خوانش: نوری (طیف‌سنجی – تغییر رنگ).

• کاربرد: تست‌های هپاتیت، HIV، هورمون‌ها، آنتی‌بادی‌های خودایمن.

2. CLIA (Chemiluminescence Immunoassay)

روش کمی‌لومینسانس یکی از پیشرفته‌ترین و حساس‌ترین روش‌های ایمونواسی است که در آن نور حاصل از واکنش شیمیایی برای سنجش آنتی‌ژن یا آنتی‌بادی استفاده می‌شود.

• مکانیزم: آنتی‌بادی یا آنتی‌ژن به ذره‌ای مغناطیسی متصل می‌شود. آنتی‌بادی نشاندارشده با آنزیم (مثل آلکالین فسفاتاز یا پراکسیداز) به آنتی‌ژن متصل می‌شود و در نهایت با افزودن سوبسترا، نور تولید می‌شود.

• خوانش: فوتومتریک (توسط لومیتر – سنجش نور).

• کاربرد: تست‌های هورمونی، سرولوژی، سرطان‌مارکرها.

3. ECL (Electrochemiluminescence)

الکتروکمی‌لومینسانس نوع خاص و بسیار پیشرفته‌ای از CLIA است که در آن نور توسط تحریک الکتریکی واکنش تولید می‌شود.

• مکانیزم: از مولکول‌هایی مانند روتنیوم (Ru) به‌عنوان نشاندار استفاده می‌شود که در میدان الکتریکی در حضور تری‌پروپیل‌آمین (TPA) باعث تابش نور می‌شود.

• خوانش: فوتومتریک (بسیار حساس).

• کاربرد: همانند CLIA ولی با دقت و حساسیت بالاتر – در دستگاه‌های پیشرفته مانند Roche Cobas.

مقایسه روش‌های ELISA، CLIA و ECL از نظر دقت، صحت و سایر ویژگی‌ها:

1. دقت (Precision):

   • ELISA: دقت متوسط تا خوب؛ ممکن است به دلیل خطاهای دستی مثل پیپت‌کردن یا شرایط محیطی دچار نوسان شود.

   • CLIA: دقت بالا؛ به‌دلیل استفاده از سیستم‌های اتوماتیک و کنترل‌شده.

   • ECL: دقت بسیار بالا؛ نوسان کمتر به‌دلیل کنترل‌های الکترونیکی دقیق و طراحی مهندسی‌شده.

2. صحت (Accuracy):

   • ELISA: صحت خوب؛ ولی احتمال واکنش‌های غیراختصاصی یا تداخل بین آنتی‌ژن‌ها وجود دارد.

   • CLIA: صحت بسیار خوب؛ طراحی دقیق آنتی‌بادی‌ها و مراحل شستشوی پیشرفته باعث کاهش خطا می‌شود.

   • ECL: صحت بسیار عالی؛ به‌دلیل واکنش‌های بسیار اختصاصی با نویز زمینه‌ای کم.

3. ضریب تغییرات (CV - Coefficient of Variation):

   • ELISA: معمولاً بین 10 تا 15 درصد.

   • CLIA: حدود 5 تا 10 درصد.

   • ECL: معمولاً کمتر از 5 درصد.

4. حد تشخیص (Limit of Detection):

   • ELISA: نسبتاً بالا (در حد نانوگرم بر میلی‌لیتر یا میکروگرم بر میلی‌لیتر).

   • CLIA: پایین‌تر (پیکوگرم بر میلی‌لیتر).

   • ECL: بسیار پایین (فمتوگرم تا پیکوگرم بر میلی‌لیتر).

5. تداخلات (Interference):

   • ELISA: بیشتر تحت تأثیر عوامل محیطی و ترکیبات داخل نمونه.

   • CLIA: کمتر؛ به‌دلیل کنترل واکنش‌ها.

   • ECL: بسیار کم؛ به‌دلیل محیط واکنشی بسیار کنترل‌شده و اختصاصی.

📚 منابع معتبر:

1. Wild, D. (2013). The Immunoassay Handbook: Theory and Applications of Ligand Binding, ELISA, and Related Techniques (4th ed.). Elsevier.

2. Lequin, R. M. (2005). Enzyme immunoassay (EIA)/enzyme-linked immunosorbent assay (ELISA). Clinical Chemistry, 51(12), 2415–2418.

3. Roche Diagnostics – Electrochemiluminescence technology overview. https://diagnostics.roche.com

4. Tate, J., & Ward, G. (2004). Interferences in immunoassay. Clinical Biochemist Reviews, 25(2), 105–120.

5. Siemens Healthineers CLIA technology overview. https://www.siemens-healthineers.com